یادداشت دکتر منتی به مناسبت روز حسابدار
دکتر وحید منتی، استادیار گروه حسابداری، دانشکده مدیریت و حسابداری به مناسبت 15 آذرماه، روز حسابدار یادداشتی منتشر کرده است که در ادامه می خوانید:
حسابداران گران‌قدر
اینکه چرا حسابداران محترم، ارجمند، شریف، با حرمت، گران‌مایه، دارای احترام و گران‌قدر هستند به نقش‌ها و کردار ایشان در جامعه برمی‌گردد. به نقل از معلم اخلاق حسابداری، زنده‌یاد استاد مصطفی علی مدد در یکی از قدیمی‌ترین ارجاع‌ها به منش و رفتار حرفه‌ای حسابداری چنین آمده است:
«محمدمهدی فروغ اصفهانی در کتابی خط به نام فروغستان به سال 1258 هجری قمری در مورد "آنچه بر مستوفی لازم است" چنین آورده است:
اول آنکه مستوفی (محاسب) باید امین و راست‌قلم و حافظ اسرار باشد که اگر خیانتی و انحرافی در عمل او ظاهر شود سررشته او را اعتباری نماند و سعی او ضایع گردد...
دوم آنکه صلاح‌اندیش باشد و نه کافر کیش و صلاح سلطان و خیر خود را در صلاح کار رعیت داند.
سیم آنکه آنچه پرسند از روی سررشته جواب دهد و اگر در حفظ هم داشته باشد باز رجوع نماید که خبط از او صادر نگردد...
چهارم آنکه خود نویسنده باشد و کلی اعتمادش به حرف محرز نباشد و خلاصه سررشته جات و محاسبات خود را از روی فهمیدگی نویسد و پیش خود ضبط کند...
...
هفتم آنکه در علوم متعلقه به اعمال نویسندگی و سیاق ماهر و با وقوف کامل باشد...»
ضروریاتی که در بالا به آن اشاره شده است؛ امروز با صورت‌بندی و واژگان جدید به‌عنوان اصول بنیادی حرفه حسابداری در آیین رفتار حرفه‌ای حسابداران سرلوحه کار قرارگرفته است. آری پایبندی به این‌چنین اصول و کردارهایی توسط حسابداران، احترام و جایگاه ویژه‌ای برای آن‌ها به وجود آورده است.
ویلنسکی (1964) جامعه‌شناس که به دنبال تمیز دادن حرفه از شغل بوده است و ویژگی حرفه‌ها را برشمرده است. حرفه حسابداری را به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین و معتبرترین حرفه‌ها را در دنیا تلقی کرده است. از دیدگاه ایشان، حرفه حسابداری، از قرن 19 به‌عنوان حرفه‌ای تمام‌وقت، از سال 1881 دارای اولین مدرسه آموزشی، از سال 1881 دارای اولین دانشگاه، از سال 1882 دارای اولین تشکل حرفه‌ای محلی، از سال 1887 دارای اولین تشکل حرفه‌ای ملی، از سال 1896 دارای اولین مجوز قانونی یا پروانه کار و از سال 1917 دارای آیین رفتار حرفه‌ای رسمی بوده است.
آری حسابداری، تمام ویژگی‌ها و مختصات یک حرفه را داراست و جزو قدیمی‌ترین و معتبرترین حرفه‌هاست و گران‌قدر بودن آن به دلیل حرفه‌ای بودن آن است.
یکی از این مختصات مهم، همان «صلاح کار رعیت» یا به عبارت امروزی‌تر، حافظ منافع جامعه یا حفظ منافع عمومی است. این ویژگی «حرفه» را از «شغل» تفکیک و متمایز می‌کند.
آری این‌ها تنها واژگان نیستند که در کنار هم قرارگرفته‌اند؛ در عمل حسابداران آن را به نمایش گذاشته‌اند. همان‌گونه که بزرگان ادبیان فارسی نظیر فردوسی و سعدی فرموده‌اند: «بزرگی سراسر به گفتار نیست/ دو صد گفته چو نیم کردار نیست» و «به عمل کار برآید به سخن‌دانی نیست». در اینجا صرفاً به‌عنوان نمونه به چند استادی که افتخار داشته‌ام در عصر ایشان زندگی کنم و از ایشان مستقیم و غیرمستقیم بیاموزم اشاره می‌کنم. استاد اخلاق زنده‌یاد مصطفی علی مدد که آغاز این نوشتار را به نقل‌قول ایشان مزین شد نمونه برجسته و الگوی اخلاقی برای حسابداران بود. حسابداران فراوانی که با ایشان زندگی کرده‌اند، این مهم را گواهی می‌کنند. زنده‌یاد استاد یحیی حساس یگانه نیز از دیگر استادان برجسته حسابداری بود، ایشان نیز کوشش‌های فراوانی به‌ویژه در حوزه حسابرسی و حاکمیت شرکتی انجام داد و بخش زیادی از دانسته‌های امروز ما، مرهون کوشش‌های این مرد بزرگ است. به گواه نوشتارها و نقل و قول‌های مختلف استادان، شاگردان و مقامات مختلف، زنده نام دکتر عباس هشی (استاد بازنشسته دانشگاه شهید بهشتی) نیز نمونه منحصربه‌فرد دیگری از حسابداران و معلمان اخلاق بود. به‌راستی که ایشان معلم اخلاق در میدان بود. یاد این استادان گران‌سنگ گرامی باد. استادان و نمونه‌ای برجسته زیادی در حال حاضر در حسابداری وجود دارند که همگی باعث شده‌اند چنین جایگاهی برای حسابداران به دست آید. استادان و معلمان گران‌سنگ نسل اولی فراوانی نیز کوشش کرده‌اند که امروز ما دارای این شناسنامه و جایگاه باشیم. ما حسابداران قدردان این استادان هستیم. اگر شناخت و قدردانی وجود نداشته باشد، بیم آن می‌رود نسل‌های آینده با سرمنشاها آشنایی نداشته باشند. به قول ارسطو: «اگر می‌خواهی از چیز شناخت حاصل کنید، آغاز و تکامل آن نگاه کن»
به‌راستی ضرورت دارد پژوهشگران، دانشجویان و استادان حسابداری با پرداختن به پژوهش‌های تاریخی، نقش هرکدام از این استادان برجسته حسابداری را عرضه کرده و به نمایش گذارند. کاری که در سال‌های اخیر استادان حسابداری در آمریکا نظیر استیفن آدام زف در دانشگاه رایس به‌عنوان یکی از برترین پژوهشگران حوزه تاریخ حسابداری آن را به نمایش درآورده است.
بله شاید به پیروی از آقای دکتر مقصود فراستخواه جامعه‌شناس لازم باشد که ما نیز کتابی با عنوان «استادان استادان حسابداری چه کردند؟» داشته باشیم.
بیایید دوباره به مسئله اصلی برگردیم. به‌راستی چرا حسابداران گران‌قدر هستند. آری اگر و تنها اگر همان پنج توصیه متون قدیمی فارسی محقق شود؛ چنین احترامی برای حسابداران به وجود می‌آید.
آری حسابداران همچون آیینه که نظامی شاعر بزرگ فارسی توصیف کرده باید باشند:
آینه چون نقش تو بنمود راست خود شکن آیینه شکستن خطاست
حسابداران باید خاصیت آیینه گونه داشته باشند؛ یعنی راست‌قلم باشند. اکنون این ویژگی به شکل «واقع‌بینی» درآمده است؛ یعنی حسابداران نباید جانبدار باشند؛ قضاوت‌هایشان نباید تحت نفوذ و القای دیگران قرار گیرد.
درستکاری به معنی صداقت صریح بودن نیز جزو این اصول مهم است. به قول فردوسی این درستی موضوع مهم و حیاتی است. در زیر گزیده‌ای از ابیات ایشان ارائه می‌شود:
زبان را مگردان، به گرد «دروغ» چو خواهی که تاج از تو گیرد فـروغ
نبایـــــــد «دروغ» ایچ دردین تــو نه کـــــــــــــژی برین راه و آییـن تـو
مکن دوستی با «دروغ» آزمـــای همـــــان نیز با مــــــرد ناپـــــاک‌رای
ز نیــــرو بود مرد را «راستــی» ز سستــــــی کــــژی زایــد و کاستــی
سرمایـــــۀ مردمــی راستی سـت ز تـــاری و کــــژی ببایـــد گریســـت
همه راست گفتی نگفتی «دروغ» به کــــژی نگیرنـــد مــــردان فــروغ
نبینی بجــز خوبی و «راستــــی» چـــو پیچـــی ســـر از کــژی و کاستی
همــــه بردباری کن و «راستـی» جـــدا کـــن ز دل کــــژی و کاستـــــی
نباــــد ز گیتــــــی ترا یار کـــس بــــــی‌آزاری و «راستــــــــی» یار بـس
آری سرمایه حسابداران همین راستی و درستکاری است؛ بنابراین بخش مهمی از این احترام حرفه حسابداری مرهون درستکاری ایشان است.
اوحدی مراغه‌ای نیز در جام جم نیز با صورت‌بندی دیگری ارزش راستی و درستی را برجسته کرده است:
راستی کن، که راستان رستـــند در جهــــان راستــان قــوی دستند
راستـگاران بلنـــــدنام شونــــــد کــــج‌روان نیـــم پختـــه خام شوند
یوسف از راستی رسید به تخت راستی کن، که راست گردد بخت
گر بدی دامنش گرفت چه باک؟ چکنـــد دست بــد به داـــــن پاک؟
راست گوینده راست بیند خواب خواب یوسف که کج نشد، دریاب
چــون درو بود راست کرداری خــــــواب او گشت قفل بیــداری
بله جایگاه حسابداران در جامعه به‌راستی و درستکاری ایشان برمی‌گردد چراکه «راستگاران بلندنام شوند».
مراقبت حرفه‌ای و رفتار و آداب حرفه‌ای نیز جزو یکی از اصول مهم برای حسابداران است؛ یعنی منش و کردار حسابداران باید گونه‌ای باشد که سبب بی‌اعتباری آنان نشود. اگر توصیه «سیم (سوم)» آغازین را دوباره مرور کنیم تشابه معنایی با این اصل دارد.
رازداری از ویژگی مهمی است که حسابداران را به این جایگاه رسانده است. همان‌که در مطلب آغازین آن‌ها را «حافظ اسرار» خوانده شد.
اگر توصیه هفتم را دوباره مرور کنیم با دیگر اصل بنیادی حرفه حسابداری یعنی صلاحیت (خبرگی) آشنا می‌شویم؛ یعنی دارا بودن مهارت و دانش در زمینه کاری خود و ارتقای آن به سطح بهینه. حسابداران در معرفی خود نباید گزافه‌گویی کنند و کارهایی را بپذیرند که توان انجام آن را ندارند.
آری این اصول بسیار ساده هستند اما پیروی و اجرای این اصول توسط حسابداران چنین جایگاهی والایی را در جامعه برای آنان بوجود آورده است. قابل‌احترام بودن حسابداران نتیجه پیروی از این اصول است.
در سرتاسر پهنه گیتی برای حسابداران رسمی احترام، قائل هستند. یکی از استادان برایم نقل کرد که هنگامی در یکی از این کشورهای اروپایی سفری داشته‌اند؛ هنگامی‌که برای امانت گرفتن کتاب به کتابخانه‌ای رجوع کرده بودند اول‌بار کتاب را به ایشان نمی‌دهند اما هنگامی‌که خود را به‌عنوان حسابدار رسمی معرفی می‌کنند؛ احترام بالایی برای ایشان قائل شده و کتاب‌های بیشتر را به ایشان به امانت می‌سپردند.
یکی از شواهدی که نشان می‌دهد حسابداران قابل‌اعتماد و محترم هستند به نتایج نظرسنجی‌ها برمی‌گردد. موسسه گالوپ که یکی از معتبرترین مؤسسات نظرسنجی در جهان تلقی می‌شود؛ در نظرسنجی از مردم آمریکا، حسابداران را به‌عنوان حرفه‌ای رد بالا که اعتماد مردم آمریکا به آن بالاست و در معنای دیگر عدم اعتماد به آن نسبت به حرفه‌های دیگر به‌مراتب کوچک‌تر است. بله حسابداران در کنار «پرستاران»، «معلمان»، «پزشکان» جزو حرفه‌هایی تلقی می‌شوند که جامعه به آنان اعتماد بالایی دارند.
حقیقتاً دست تمام استادان، افراد شاغل در حرفه، دانشجویان و به‌صورت عام تمام حسابداران که بستر به وجود آمدن چنین احترامی برای حسابداری شده‌اند را باید بوسید.
آری امروز وجود حسابداری و حسابداران خوب، برای داشتن سازمان‌های خوب، حکمرانی خوب، توسعه اقتصادی و داشتن کشور پیشرفته، شرط لازم است.
روز و هفته حسابداری به تمام حسابداران ارجمند که می‌کوشند جایگاه حسابداری ارتقا یابد تبریک عرض می‌کنم و امیدوارم همه ما حسابداران بکوشیم همواره این جایگاه والاتر شود.