یادداشت دکتر یزدی به مناسبت روز تنوع زیستی
دکتر محمد یزدی، استاد دانشکده علوم زمین؛ به مناسبت اول خرداد «روز جهانی تنوع‌زیستی» یادداشتی با عنوان «اهمیت تنوع زیستی در حفظ حیات بر روی زمین» منتشر کرده است که در ادامه می‌خوانید:
اهمیت تنوع زیستی در حفظ حیات بر روی زمین
اول خرداد معادل 21 ماه مه میلادی مصادف با روز جهانی تنوع زیستی است. هدف از برگزاری این یادروز، افزایش آگاهی مردم ترغیب دولت مردان بخش دولتی و مدیران ارشد خصوصی برای تصویب قوانین و اقدامات مناسب برای حفظ گونه‌های جانوری و گیاهی بعنوان یک هدیه الهی و غیر قابل جایگزین است.
تنوع زیستی تمام اشکال حیات است که طی میلیون ها سال تکامل یاقته اند. حیات سطوح مختلفی دارد و از ملکول تا زیست کره را در بر می گیرد. تنوع زیستی، اساس خدمات زیست بوم ها است. بر این اساس خدمات زیست بوم ها را به چهار دسته خدمات تنظیم گری، خدمات زیستگاهی، خدمات تامین گری و خدمات فرهنگی تقسیم کرده اند. مهم ترین خدمات تنظیم گری شامل غذا، آب شیرین، مواد خام و منابع دارویی است. مهم ترین خدمات زیستگاهی شامل حفاظت از زیستگاه گونه ها و حفاظت از تنوع زیستی است. از مهم ترین خدمات تامین گری می توان کنترل بیولوژیك، گرده افشانی، جلوگیری از فرسایش خاك، تصفیه آب، تعدیل در وقوع مخاطرات طبیعی، ترسیب کربن و تعدیل اقلیم را نام برد. مثلا در سال 2010 ارزش اقتصادی جهانی گرده افشانی حشرات، معادل 5.9 درصد تولیدات کشاورزی و حدود 153 میلیارد یورو برآورد شده است. انبساط خاطر و سلامت روحی و جسمی، گردشگری طبیعی، زیباشناسی و شعف معنوی نیز از مهم ترین خدمات فرهنگی زیست بوم ها است.
باید توجه داشته باشیم که تنوع گونه‌ای جانوران و گیاهان، تفاوت‌های ژنتیکی آن ها و تفاوت زیست بوم های محلی از جمله علل بقای طبیعت تا کنون بوده است. هر کدام از گونه های جانوری و گیاهی که توان تاب‌آوری در قبال تغییرات محیطی را داشته اند، توانسته اند طی میلیون‌ها سال حیات خود را حفظ کنند و بقیه از بین رفته اند. از زمان ظهور حیات بر روی زمین، 5 رویداد انقراض بزرگ در پایان دوره های اردویسین، دونین، پرمین، تریاس و کرتاسه بوقوع پیوسته است که در طول هر دوره بیش از نیمی از جانداران از میان رفته‌اند. اکنون زمین ششمین دوران انقراض خود (انقراض هولوسن) را تجربه می کند. اگرچه پنج انقراض قبلی در اثر مخاطرات زمین شناسی روی داده است اما مسئول انقراض ششم عدم توجه بشر به حفظ محیط زیست می باشد. بر اساس گزارش ماه سال 2019 موسسه (IPBES) تا دهه های آینده یک میلیون گونه از موجودات کره زمین در معرض تهدید قرار می گیرند. به همین دلیل لازم است اقدامات سیاستی و اجرایی در سطوح جهانی، منطقه ای و ملی به منظور تغییر مدل های اقتصادی، اجتماعی و مالی صورت پذیرد تا اهداف زیر تحقق یابد. اولا روند از دست رفتن تنوع زیستی در طی ده سال آینده متوقف گردد. بدین منظور لازم است گونه های مهاجم و مخرب تنوع زسیتی، آلودگی های محیط زیستی، مصرف آفت کش ها، زباله های پلاستیکی حدود 50 درصد کاهش یابند. همچنین حدود 20 درصد از زیست بوم های آسیب دیده در طی بیست سال اینده احیا شوند و مناطق حفاظت شده تا 20 درصد را در برگیرد. هدف نهایی این اقدامات احیاء زیست بوم های طبیعی و رسیدن به زندگی همگام با طبیعت تا سال 2050 می باشد.
کشور ما از جمله كشورهای مهمي است كه دارای تنوع زيستي جانوري و گیاهی بسیار غنی است به طوری که سرزمین و فلات ايران زیستگاه گونه هاي بسياري از گياهان و جانوران بي نظير و ناياب در دنيا است كه حتي در برخي از اين گونه ها در دنيا با پسوند يا پيشوند ايران یا پارس شناخته می شوند. اگرچه ایران 1.1 درصد از سطح خشکی زمین را در بر می گیرد، ولی 2.2 درصد از تنوع زیستی شناسایی شده جهان را به خود اختصاص می دهد. همچنین کشور ما یکی از مراکز اصلی تنوع گیاهان زارعی و باغی و دامی شناخته می شود. به همین دلیل کشور ما با امضاي پيمان ريودژانيرو به پیمان بین المللی تنوع زيستي و حمايت از حقوق گياهي و جانوري پيوسته است. از طرفی کشور ما یکی از نقاط داغ تنوع زیستی دنیا محسوب می شود. نقطه داغ تنوع زیستی، مناطقی هستند که بیشترین تراکم گونه های بومی و بیشترین تخریب زیستگاهی دارند. مثلا در حال حاضر سالی حدود ده هزار هکتار، معادل روزی 270 هکتار از جنگل های طبیعی کاسته می شود. همچنین سالی حدود 94 هزار هکتار، معادل روزی 257 هکتار از مراتع کاهش می یابد. همچنین 128 گونه جانوری کشور در معرض خطر انقراض جدی قرار دارد. امروز بزرگ ترین مشکل محیط زیست جهان و کشور ما اثرات تغییر اقلیم ناشی از گرمایش زمین است. با توجه به قرارگرفتن کشور ما در یک منطقه خشک و نیمه خشک با زیست بوم های شکننده، تنوع زیستی گونه‌های جانوری و گیاهی در کشور ما به شکل مضاعفی در معرض تهدید قرار دارد. به همین دلیل باید سطح مناطق حفاظت شده در ده سال آینده حداقل سالی یک درصد افزایش یابد و کم توجهی به مناطق ساحلی بصورت ویژه ای جبران گردد.