امیررضا اصنافی، گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شهید بهشتی
خاطرم هست دورانی که دانشجوی کارشناسی بودم، استادانم وقتی می خواستند منابع درسی کلاسی را معرفی کنند، نشانی کتابخانه را می دادند. می گفتند میتوانید همه این منابع را د رکتابخانه پیدا کنید. ما به بهانه یافتن آن منابع به کتابخانه می رفتیم ولی با دنیای از افکار مختلف مواجه می شدیم. گشتن بین قفسه ها و مرور کردن عناوین کتابها و مجلات لذتی داشت. گاهی وقتها هم کلاسهایمان در خود کتابخانه برگزار می شد و ما مشتاقانه آماده می شدیم تا استاد منابع مرجع جدید را معرفی کند. از دایره المعارف مصاحب بگیرید تا آثار جمال زاده. از الفهرست ابن ندیم گرفته تا جلدهای مکرر بریتانیکا و امریکانا. همه را ورق می زدیم و می جستیم. کم، کار کردن در بخش مخزن کتابخانه را شروع کردیم. هر روز گروهی می رفتیم و به سوالات مراجعان جواب می دادیم. اینکه بتوانیم بفهمیم سوالش دقیقا چیست و چه منبعی می خواهد و گاهی چشم بسته، منابع را از قفسه برمی داشتیم و تحویل می دادیم. هشت فا یک، چهار فا سه، ردیف 980. بیشترین مشتریان کتابها را داشتند. هنوز اینترنت مثل امروز همه جا سیطره نداشت و تحقیق اصالت داشت. کلاسهای درس واقعی بود. استادان و دانشجویان پا به کتابخانه می گذاشتند و هنوز وهم دانایی کسی را برنداشته بود.
گاهی وقتها که از برخی دانشجویان و استادان می شنوم که با وجود توسعه وب سایتهای مختلف، چه نیازی به کتابخانه است شگفت زده می شوم. اگر این حرف از زبان یا قلم یک فردی که فاقد آگاهی لازم باشد بر آید بر او حرجی نیست ولی وقتی قشر دانشگاهی و پژوهشگر جامعه چنین دیدگاهی داشته باشند باید بانگ افسوس سرداد. متاسفانه توهم دانایی و تصور دسترسی به وب سایتهای مقالات و کتابها، بر بسیاری از افراد چیره گشته و فکر میکنند به همین راحتی توانستند بر عدم قطعیت اگاهی خود چیره شوند و نیاز اطلاعاتی خود را برطرف سازند. تصور می کنند دیگر کتابخانه کارایی ندارد. جای زیادی را گرفته است و بهتر است فکر چیز دیگری غیر آن باشیم! این تفکر رادیکال که بر گرفته از نااگاهی و جهل محنت زاست سبب می شود سایر اقشار جامعه نیز به چنین دیدگاهی برسند. رفته رفته باعث ضعیف شدن این نهاد مدنی یعنی کتابخانه می شوند. غافل از اینکه تضعیف یک نهاد مدنی در هر جامعه ای، به ویژه کتابخانه ها، یعنی تضعیف آگاهی جامعه و سوق پیدا کردن به سمت کم خردی و بروز رفتارهای غیر متمدنانه. این یعنی نابودی فرهنگ و دانش جامعه. نگاهی به کشورهای پیشرفته دنیا داشته باشیم. آیا با در اختیار داشتن پهنای باند گسترده برای اینترنت و گستردگی فضای مجازی و تولید میلیونها داده و اطلاعات، باز هم با کراهت نام کتابخانه را می برند؟ خیر. اینطور نیست. کتابخانه نقشهای گسترده ای را برای جامعه شان ایفا میکند. از برگزاری رویدادهایی که سبب گردهمایی مردم می شود، تا مشارکت در آگاهی بخشی جامعه در هنگام بحرانهایی نظیر سیل، زلزله، آتش سوزی، بیماریهای مسری نظیر کرونا، کاهش اثرات سوگ اجتماعی با روشهای کتاب درمانی، آموزشهای مهارتهای سواد اطلاعاتی به همه اقشار جامعه به خصوص کودکان و نظایر آنها. تجربه زنده و زیسته نگارنده در کشورهای هند، چین، روسیه، ایتالیا، مالزی، سنگاپور، ترکیه و امارات نشان می دهد که این جوامع چقدر برایشان مهم است که کتابخانه هایی مجهز، کتابدارانی متخصص و برنامه هایی متنوع برای جذب مخاطبان خود داشته باشند. بازدید از کتابخانه های عمومی و دانشگاهی این کشورها نشان داد که جامعه عمومی و تحصیل کرده آنها چقدر برای آگاه شدن خود و داشتن رفتار متمدنانه اهمیت قایل می شوند و این مهم از راه کتابخانه ها تضمین می شود. چقدر نیکوست که در درجه اول خودمان، سپس فرزندان و دانشجویانمان را از این تصور که در دنیای صفر و یک وب، دیگر نیازی به کتابخانه نیست رهایی بخشیم. این یک تصور غلط، ضد علم، ضد دانش و ضد فرهنگ است و سبب افول جامعه می شود. از یک عضویت ساده در کتابخانه های عمومی شروع کنیم، سپس به بهانه های مختلف کلاسهای درس خود را در کتابخانه ها تشکیل دهیم، یا دانشجویان را به بازدید از کتابخانه ها ببریم، سعی کنیم که از آنها بخواهیم تحقیقات خود را بر اساس منابع اصیل کتابخانه ای انجام دهند و در این میان از کتابداران و متخصصان اطلاعات کمک بگیرند. کتابداران، وظیفه دارند جهل محنت زا را از جامعه دور کنند و یاریگر آموزش و پژوهش و داتایی برای همگان باشند. حتی اگر متخصص بهره گیری از همه پایگاههای اطلاعاتی و موتورهای کاوش باشیم باز هم از کتابخانه و کتابدار بی نیاز نیستیم. این یک واقعیت جهانی و پذیرفتنی است. هفته کتاب و روز کتابدار را گرامی می داریم و می دانیم که هرروزمان روز کتاب است.
