به نام خدا
گزارش سفر علمی آقاي دكتر سیدمهدی طباطبائی، عضو هیئت علمی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی به دهلی نو
به دعوت خانۀ کتاب و ادبیات ایران و میزبانی خانۀ فرهنگ ج.ا. ایران در دهلی، سیدمهدی طباطبائی، عضو هیئت علمی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی جهت شرکت در سی‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب دهلی نو از یکشنبه هفتم اسفندماه تا روز شنبه سیزدهم اسفندماه در این شهر حاضر شد. در ادامه گزارش علمی این سفر ارائه می‌شود.
الف. سخنرانی در دانشکدۀ مطالعات اسلامی دانشگاه جامعه ملیه اسلامیه هند
ادبیات فارسی یک چشمه جوشان است
طباطبایی در این نشست، یکی از مشکلات کنونی شعر را کمبود منتقدان بزرگ مورد قبول جامعۀ ادبی دانست و گفت: «در دهه چهل و پنجاه شاهد شکوفایی شعر فارسی بودیم؛ چراکه در آن دوران منتقدان بزرگی داشتیم.»
وی با اشاره به اینکه تاریخ ادب فارسی به ما می‌گوید اغلب شاعران به ماندگاری خویش می‌اندیشیدند، عنوان کرد: «آرزوی جاودانگی جزو آرزوهای اولیۀ بشر است، تا جایی که ابلیس هم برای فریب آدم از وعدۀ جاودانگی استفاده کرد. در جامعۀ شعری امروز هم شاعران برای ماندگاری میکوشند و به همین دلیل در محتوا و ساختار اشعار تغییراتی ایجاد می‌کنند.»
او در ادامه، به تفاوت تلقی از شعر در گذشته و امروز و دلایل دگردیسی آن از «کلام موزون و مقفّی» در چهار مقالۀ نظامی عروضی به شعر سپید بی‌وزن و قافیه پرداخت. استاد دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی بروز و ظهور شعر نیمایی و سپید را از مقتضیات زمان عنوان کرد و گفت: «زمانه به گونه‌ای است که تعریف و تلقی از شعر تغییر کرده است.»
او سخنان خود را این‌گونه به پایان برد: «تاریخ ادب فارسی به ما می‌گوید که جریان شعر هیچ‌گاه از پویایی دور نخواهد شد. ادبیات فارسی یک چشمه جوشان است که ممکن است در برابر آن سنگهایی هم پدیدار و مانع از حرکت آن شود، اما دوباره روند خود را پی می‌گیرد و جریان ادبی را در جامعه جاری و ساری می‌کند.»
ب. نشست تخصصی «تازه‌های نشر ایران» در سی‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب دهلی نو
ارائه فرهنگی جامع از غزلیات بیدل برای مخاطبان
در این نشست، تصحیح دیوان غزلیات بیدل به اهتمام سیدمهدی طباطبایی معرفی شد. او در این نشست با اشاره به اینکه تا به امروز دوازده سال از زندگی علمی خود را در عرصۀ بیدل‌پژوهی صرف کرده است، گفت: «وقتی پژوهش در باب بیدل را آغاز کردیم، متوجه شدیم تقریباً ۳۰ درصد از دشواری شعر بیدل به دلیل تصحیح نادرست بوده است؛ به این صورت که واژه یا ترکیبی که سرودۀ بیدل نبوده، به‌اشتباه از سوی مصححان وارد دیوان او شده است. طبیعتاً وقتی واژه یا عبارتی در شعر اشتباه ضبط شود، درک معنای آن را تقریباً ناممکن خواهد بود.»
این پژوهشگر ادبی درخصوص تحولاتی که در زندگی بیدل رخ داده است گفت: «"شاه‌کابلی" فردی است که با بیدل دهلوی دیدار می‌کند و همان اتفاقی که برای مولانا بعد از دیدار با شمس رخ می‌دهد، برای بیدل هم پس از دیدار با این فرد رخ می‌دهد. این دیدار زندگی بیدل را تغییر می‌دهد و درنهایت تفاوتی در اشعارش ایجاد می‌کند. اگر این تحول در شعر او ایجاد نشده بود، بیدل امروز سایۀ کم‌رنگی از صائب بود.»
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در پایان سخنان خود بیان کرد: «بر اساس موثق‌ترین منابع موجود از غزلیات بیدل دهلوی، تلاش کردیم این غزلیات در بهترین شکل به جامعه ادبی عرضه شود و اکنون در پی آن هستیم که فرهنگی خاص از غزلیات بیدل به دست دهیم تا مخاطبان شعر او در هر سطحی بتوانند با غزلیات او پیوند ذهنی برقرار کنند.»
ج. سخنرانی در دانشگاه دهلی نو
مصحح متن باید در چند حوزه تخصص داشته باشد
طباطبایی در این نشست با طرح این نکته که گنجینۀ عظیمی از آثار فرهنگی فارسی در هندوستان است، به منابع موجود در کتابخانۀ دانشکدۀ فارسی دانشگاه دهلی اشاره و عنوان کرد: «برخلاف تصور عامیانه، تصحیح متون به معنای درست کردن، امروزی یا همه‌فهم کردن متن و برطرف کردن غلط‌های خاص نیست، بلکه به دست دادنِ نزدیک‌ترین متن به آن چیزی که نویسنده یا شاعر از خود به جای گذاشته است در اولویت قرار دارد.»
استاد دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی با تاکید بر اینکه مصحح متن باید در چند حوزه تخصص داشته باشد، عنوان کرد: «مصحح باید به تاریخ ادبیات، سبک‌شناسی و اوضاع تاریخی، اجتماعی، سیاسی جامعه و... احاطه داشته باشد و در تصحیح متن جانب امانت را نیز رعایت کند.»
او با بیان اینکه ایرانی‌ها خیلی دیر وارد عرصه بیدل‌پژوهی شدند، مطرح کرد: «کمتر موضوعی از پیشینیان است که بیدل در آثارش به آن اشاره نکرده باشد. نکتۀ دیگر آنکه زبان بیدل از زبانِ زمان جلوتر است.»
د. سخنرانی در دانشگاه جواهر لعل نهرو
شعر امروز ایران را نمی‌توان در ساحتی خارج از شعر کهن بررسی کرد
طباطبایی در ابتدای سخنان خود با اشاره به اینکه بیدل می‌تواند حلقۀ ارتباطی فارسی‌زبانان باشد، عنوان کرد: «بیدل شاعری است که تمام کشورهایی که به فارسی تکلم می‌کنند، بلوغ شعری او را پذیرفته‌اند.»
وی در بخش دیگر سخنان خود درخصوص شعر امروز ایران گفت: «تصور اکثر افراد این است که شعر امروز ما هیچ ارتباطی با گذشته ندارد و اتفاقاتی که رخ داده، تافتۀ جدابافته‌ای است؛ اما باید پذیرفت که شعر امروز ایران از شعر گذشته تأثیر گرفته است.»
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در ادامه صحبت‌های خود درخصوص سبک‌های مختلف شعری مطرح کرد: «وقتی سبک‌های مختلف شعر فارسی را بررسی می‌کنیم، با نام‌گذاری‌های جغرافیایی مواجه هستیم و همین مسئله نشان می‌دهد که در نام‌گذاری‌ها منطقۀ محل اقامت شاعران مهم بوده است.»
وی با اشاره به اینکه سادگی زبانی که در غزل امروز شاهد هستیم، در پیشینه ادبی ما وجود دارد، تاکید کرد: «ادبیات و شعر معاصر ما هیچ‌گاه نمی‌تواند ریشۀ خود را فراموش کند. شاملو، پدر شعر سپید، علت بارور شدن ذهنش را خواندن متون مقدسه و تاریخ بیهقی می‌داند.»
هـ . دیدار با نویسندگان و ناشران هندی
ترجمۀ کلیله و دمنه؛ از اولین حلقه‌های ارتباطی ایرانیان و هندوستانیان
سیدمهدی طباطبایی در این دیدار با بیان اینکه حامل پیام گرم و صمیمانۀ جامعۀ دانشگاهی ایران به مترجمان و ناشران هندوستانی است، مطرح کرد: «اتفاق بسیار مبارک این است که اگر ما بخواهیم از ادبیات ایران و هندوستان صحبت کنیم، از دو دنیای مختلف صحبت نمی‌کنیم. طبیعتاً ما میراث مشترک فراوانی داریم و چهره‌های فرهنگی فراوانی نیز وجود دارند که فارغ از تقسیم‌بندی‌های جغرافیایی امروزین، به یک فرهنگ مشترک منتسب هستند.»
وی ضمن اشاره به اینکه شاید اولین حلقه‌های ارتباطی ترجمۀ آثار هندی به ایرانی ترجمۀ کلیله و دمنه بوده است، ادامه داد: «می‌خواهم دو نکته را از مقدمۀ کلیله و دمنه بیان کنم؛ نخست اینکه وقتی به خسرو انوشیروان خبر می‌رسد که گنجینه‌ای از علوم در هندوستان وجود دارد و در قالب یک کتاب به زبان حیوانات گرد آمده است، او گزینشی انجام می‌دهد تا مناسب‌ترین فرد را برای آوردن کلیله و دمنه بفرستد. نکتۀ دیگر آنکه مهربانی آن فرد هندوستانی است که موجب ورود کلیله و دمنه به ایران می‌شود؛ زیرا او با وجود اینکه متوجه می‌شود برزویۀ طبیب حقیقت کلام را به او نگفته است، جوانمردی خود را به کار می‌بندد و با مهربانی و گشاده‌دستی این گنجینه را در اختیار برزویه و به تبع آن در اختیار جامعۀ ایرانی قرار می‌دهد.»
