گروه باستان‌شناسی
در این میان باستان‌شناسی از حیث نظری و موضوعی به انسان‌شناسی فرهنگی و اجتماعی بسیار نزدیک‌تر است.
ادوارد تیلور در سال 1871 فرهنگ را «مجموعه دانش‌ها، باورها، هنر، اخلاقیات، قانون، سنت‌ها و هر نوع عادت و قابلیتی تعریف کرد که انسان به عنوان بخشی از یک جامعه آن را تحصیل می‌کند. به این ترتیب در حالی که انسان‌شناسان فرهنگی و اجتماعی جوامع زنده و معاصر و فرهنگ آنها را بررسی می‌کنند، باستان‌شناسان به پژوهش درباره فرهنگ‌ها و جوامع گذشته بر اساس بقایای مادی – یا به تعبیر رایج مواد فرهنگی – به جای مانده از آنها می‌پردازند. از این منظر، باستان‌شناسی در واقع زیرشاخه‌ای از انسان‌شناسی محسوب می‌شود.
باستان‌شناسی دیگر دانشی در پی یافتن اشیای باستانی، فراهم آوردن مواد برای پژوهش‌های تاریخ‌هنری و صرفاً بازسازی آثار فرهنگی جوامع گذشته نیست، بلکه هدف آن بازسازی رفتار و زندگی انسان‌های خالق بقایای باستانی و تفسیر مواد فرهنگی به‌منظور شناخت روندهای فرهنگی و تحلیل‌های انسان‌شناسانه درباره جامعه و فرهنگ گذشته است.
اما باستان‌شناسان به دلیل از دست رفتن بسیاری از مدارک و شواهد همواره با چالش بزرگ تفسیر این بقایای مادی و پی بردن به لایه‌های پنهان اندیشه و رفتار انسانی روبرو هستند. از این رو، باستان‌شناسی امروزه برای دست یافتن به این اهداف با طراحی و اجرای پژوهش‌های میان‌برد (middle range research) از روش‌های پژوهشی خلاقانه‌ای چون باستان‌مردم‌شناسی (ethno-archaeology)، باستان‌شناسی تجربی (experimental archaeology) و قیاس تاریخی یا مردم‌شناختی استفاده می‌کند و در این راستا با بهره بردن از رویکردها و روش‌های رایج در سایر علوم از علوم انسانی گرفته تا علوم پایه و طبیعی و رشته‌های فنی و مهندسی، راهکارهای گسترده‌ای را در زیرشاخه‌هایی همچون دیرین‌‌اقلیم‌شناسی، باستان‌گیاه‌‌شناسی، باستان‌جانور‌شناسی، باستان‌سنجی و بسیاری از دیگر علوم در خدمت خود گرفته و از نظر دامنه موضوعی بسیار گسترده شده است.
باستان‌شناسی از جمله رشته‌هایی است که به سبب ماهیت جست‌وجوگرانه خود و نیز آمیختگی با فعالیت‌های میدانی از جذابیت خاصی برخوردار است.
دانش‌آموختگان باستان‌شناسی دورنماهای حرفه‌ای متنوعی پیش روی خود دارند که مهم‌ترین آنها در نهادهای زیرمجموعه وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است. علاوه بر آن، باستان‌شناسان می‌توانند در نهادهای آموزشی، وزارتخانه‌های مرتبط با امور عمرانی و توسعه‌ای و فرهنگی، دادگستری، شهرداری‌ها و بسیاری از نهادهای پژوهشی مرتبط با حوزه‌های فرهنگ و تمدن ایران مشغول به کار شوند.
گروه باستان‌شناسی:
گروه باستان‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی با این رویکرد و تعریف از باستان‌شناسی به منزله انسان‌شناسی، در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی شکل گرفت؛ مجوز تاسیس گروه باستان‌شناسی با حمایت و همکاری گروه فلسفه، به‌ویژه آقایان دکتر محمد ایلخانی و دکتر علی‌اکبر مسگری و حمایت آقای دکتر حکمت‌اله ملاصالحی پس از تصویب در دانشکده، با موافقت شورای دانشگاه در سال 1388 صادر شد.
با استخدام آقای دکتر حمیدرضا ولی‌پور در سال 1389 روند تاسیس و توسعه گروه آغاز شد. سرانجام پس از طی مراحل مختلف با تلاش‌ها و پیگیری‌های مجدانه ایشان، که تا سال 1396 مدیریت گروه را نیز بر عهده داشتند، و با فراهم نمودن امکانات فیزیکی و ساختاری برای گروه، به طور عملی گروه باستان‌شناسی در سال 1391 تاسیس شد. در سال‌های بعد با جذب خانم دکتر نگین میری و آقای دکتر امیرصادق نقشینه، شرایط پذیرش دانشجو فراهم شد و در نیمسال دوم سال تحصیلی 1394-1393 نخستین گروه از دانشجویان کارشناسی ارشد باستان‌شناسی در دو گرایش باستان‌شناسی پیش از تاریخ و باستان‌شناسی دوران تاریخی تحصیل خود را در گروه آغاز کردند. طی سال‌های بعد آقایان دکتر کورش محمدخانی، دکتر علی بهادری و دکتر کامیار عبدی نیز به گروه اضافه شدند. گروه باستان‌شناسی همچنین از حضور آقای دکتر ملاصالحی در مقام عضو وابسته، بهره‌مند است.
در حال حاضر گروه باستان‌شناسی در دو مقطع کارشناسی و کارشناسی‌ارشد دانشجو می‌پذیرد. دانشجویان باستان‌شناسی در مقطع کارشناسی با مبانی نظری و عملی و روش‌شناختی باستان‌شناسی، تاریخچه علم و اندیشه باستان‌شناسی، رابطۀ باستان‌شناسی و دیگر علوم، باستان‌شناسی ایران فرهنگی در ادوار گوناگون پیش از تاریخ، تاریخی و اسلامی و نیز برهم‌کنش‌های منطقه‌ای در آسیای غربی یا خاور نزدیک در این دوران از منظر باستان‌شناسی آشنا می‌شوند.
علاوه بر این، بخشی از آموزش باستان‌شناسی در مقطع کارشناسی به آموزش‌های عملی اختصاص دارد و در طول این دوره، دانشجویان روش‌های کاوش و بررسی آثار باستانی و نحوه ثبت و ضبط و مستندسازی و بررسی یافته‌های باستان‌شناختی را نیز می‌آموزند. به این ترتیب، در پایان دوره کارشناسی، دانش‌آموختگان باستان‌شناسی از دانش لازم درباره این رشته، باستان‌شناسی ایران فرهنگی و خاور نزدیک و نیز مهارت‌های عملی برخوردار خواهند بود.
در مقاطع تحصیلات تکمیلی دانشجویان باستان‌شناسی علاوه بر بررسی و ارزیابی مدارک باستان‌شناختی در محدوده دوره‌های فرهنگی فلات ایران، می‌توانند رویکردی موضوعی نیز در پژوهش اتخاذ کنند؛ مزیت این رویکرد در این است که دانشجویان به جای پژوهش‌های توصیفی، همزمانی و منطقه‌ای می‌توانند به بررسی‌های تحلیلی، درزمانی و فرامنطقه‌ای نیز بپردازند. در گروه باستان‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی، دانشجویان مقطع کارشناسی‌ارشد می‌توانند بر حسب علاقه خود در یکی از سه گرایش باستان‌شناسی پیش از تاریخ ایران، باستان‌شناسی دوران تاریخی و باستان‌شناسی دوران اسلامی (تمدن و فرهنگ اسلامی ایران و سرزمین‌های دیگر) تحصیل کنند.
نخستین قدم‌ها برای بازنگری عناوین و سرفصل‌های دروس باستان‌شناسی، برای نظام درسی مقطع کارشناسی ارشد باستان‌شناسی پیش از جذب دانشجو در سال 1393 انجام شد. بدین ترتیب، پس از گذشت چندین دهه آموزش باستان‌شناسی در نظام آموزش عالی ایران و پس از بازنگری‌های اوایل دهه شصت شمسی، این نخستین اقدام عملی در بازنگری دروس این رشته پس از سه دهه بود. 40% از برنامه بازنگری‌شده کارشناسی ارشد باستان‌شناسی در سال 1393 و پس از طی مراحل اداری و آموزشی اجرا شد و اعمال باقی این تغییرات نیز در قالب بازنگری کلی عناوین و سرفصل‌ها در فرایند تصویب است. در همین راستا و پس از اخذ مجوز تاسیس مقطع کارشناسی باستان‌شناسی در سال 1398، تمامی عنوان‌ها و سرفصل‌های درسی مقطع کارشناسی باستان‌شناسی نیز به شکل یکپارچه با توجه به نیازها و پیشرفت‌های چند دهه اخیر در امر آموزش کارشناسی باستان‌شناسی مورد بازنگری کامل قرار گرفت. برنامه درسی کارشناسی باستان‌شناسی تدوین شده در گروه، از سوی دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری جایگزین برنامه مصوب سال 1365 و به تمامی دانشگاه‌های کشور شد.
گروه باستان‌شناسی به جز فعالیت‌های آموزشی، چندین برنامۀ پژوهشی را در دستور کار خود داده است؛ برنامه پژوهشی کلان گروه تمرکز بر باستان‌شناسی دشت «ری کهن» است و مقرر شده با تاسیس «مرکز پژوهش‌های میدانی باستان‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی» در پایگاه تپه میل، فعالیت‌های آموزش میدانی گروه نیز در همین پهنه فرهنگی و جغرافیایی انجام شود. از دیگر برنامه‌های پژوهشی گروه می‌توان به فعالیت‌های بین‌المللی علوم میان‌دانشی باستان‌شناسی در محوطه میراث جهانی پاسارگاد و دشت مرغاب پاسارگاد اشاره کرد که با عقد تفاهم‌نامه همکاری آموزشی و پژوهشی بین دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه لیون ۲ فرانسه و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری از چند سال گذشته در حال انجام است. همچنین با عقد تفاهم‌نامه همکاری میان دانشگاه و موزه ملی ایران، پژوهش درباره مجموعه مواد فرهنگی موزه ملی و انتشار آنها با همکاری این دو نهاد در چشم‌انداز پژوهشی گروه تعریف شده است.
برنامه پژوهشی گروه:
در راستای عقد تفاهم‌نامه همکاری آموزشی و پژوهشی میان دانشگاه و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در بهار 1395 و امضای قرارداد سه جانبه پیوست این تفاهم نامه میان دانشگاه، پژوهشگاه و اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران در پاییز 1397، گروه باستان‌شناسی دانشگاه شهید‌بهشتی پژوهش‌های میدانی خود را در دشت ری کهن به مرکزیت پایگاه باستان‌شناسی تپه میل به عنوان «مدرسه مطالعات میدانی باستان‌شناسی دانشگاه شهید‌بهشتی» متمرکز خواهد کرد.
برنامه پژوهشی کلان گروه تمرکز بر باستان‌شناسی این پهنه فرهنگی و جغرافیایی خواهد بود و فعالیت‌های آموزش میدانی گروه نیز در همین محدوده انجام خواهد شد.
دیگر برنامه پژوهشی گروه، فعالیت های بین‌المللی علوم میان دانشی باستان‌شناسی در محوطه میراث جهانی پاسارگاد و دشت مرغاب پاسارگاد است که با عقد تفاهم‌نامه همکاری آموزشی و پژوهشی بین دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه لیون 2 فرانسه و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور و با همکاری این سه نهاد و به سرپرستی مشترک آقایان دکتر کورش محمدخانی و دکتر سباستین گندت از چند سال گذشته در حال انجام است.
بررسی‌های باستان‌شناسی برای تهیه نقشه باستان‌شناسی منطقه و ایجاد بانک اطلاعاتی:
- • باستان‌شناسی
- • بررسی‌های آرکئوژئوفیزیک با روش‌های مغناطیسی
- • الکترومغناطیسی
- • ژئوالکتریک
- • فروسرخ و ژئورادار برای آشکارسازی ساختارهای مدفون در محوطه، بررسی‌های توپوگرافی
- • بررسی‌های زمین باستان‌شناسی و ژئومورفولوژی در محوطه و دشت مرغاب
- • مطالعات دیرین اقلیم شناسی
- • گرده‌شناسی
- • گیاه باستان‌شناسی
- • هیدرولوژی باستان
- • مدیریت آب
- • چشم‌انداز باستان‌شناسی
- • تدفینی در دشت پاسارگاد